Ο ναός του Εσταυρωμένου στη Ζάκυνθο αρχικά ανήκε σε μονή του Αγίου Σάββα που ιδρύθηκε πριν το 1579. Στα επόμενα χρόνια ο ναός παραχωρείται σε διάφορες μεγάλες οικογένειες του νησιού.
Έξω από τον ναό του Εσταυρωμένου υπαρχει ο τάφος του Ηπειρώτη Άνθιμου Αργυρόπουλου, μορφής της Επανάστασης του 1821, με μια επιτύμβια επιγραφή.
Ο ναός του Εσταυρωμένου στη Ζάκυνθο ανήκει στην μονή του Αγίου Σάββα και ιδρύθηκε από τον ιερομόναχο Χρυσοπλευρά πριν το 1579. Το 1711 ο ναός παραχωρήθηκε στην οικογένεια Δε-Λαζάρη και Τζελεμάν, ενώ το 1881 αναφέρεται πως ανήκει στις οικογένειες Μερκάτη και Βερύκιου. Ο ναός γλύτωσε από σεισμούς, όμως εγκαταλείφθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα.
Ο ναός του Εσταυρωμένου στη Ζάκυνθο είναι ένα μικρός και λιτός ναός. Διακρίνεται μια μικρή αψίδα στα ανατολικά για το ιερό. Η είσοδος του ναού βρίσκεται στα νότια ανάμεσα σε δυο παράθυρα, ενώ ένα μικρότερο ανοίγεται στο ανατολικό άκρο της πλευράς αυτής. Σώζεται τμήμα του περιβόλου της μονής στα νότια του ναού. Σχεδόν δίπλα στον ναό ήταν η είσοδος στον χώρο και επάνω το κωδωνοστάσιο, που ήταν μια απλή κατασκευή για τις καμπάνες.
Το θύρωμα της εισόδου του ναού αποτελείται από κυβόλιθους από ψαμμίτη. Ξεχωρίζουν όμως για την τέχνη τους τα κιγκλιδώματα των δυο παραθύρων που έχουν σύνθετα μοτίβα.
Κινητά ευρήματα – Είδη μικροτεχνίας: Ο Λ.Ζώης είχε προχωρήσει το 1928 σε μια καταγραφή των εικόνων και των σκευών, βλ. “Νέα Ιερουσαλήμ”, φύλ. 32 και 33, 1931. Σώζονται τρεις θύρες τέμπλου με τις μορφές των Τριών Ιεραρχών που εντάσσονται στην κρητική τεχνοτροπία, όπως και μια δεσποτική εικόνα της Σταύρωσης που φυλάσσεται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.
Πηγές
- Λ.Ζώης, Ιστορία της Ζακύνθου, Αθήνα 1955
- Ντ.Κονόμος, Εκκλησίες και μοναστήρια στη Ζάκυνθο, Αθήνα 1967
- Ντ.Κονόμος, Ζάκυνθος (Πεντακόσια χρόνια 1478 – 1978).
- Τόμος Πρώτος, Καστρόλοφος και Αιγιαλός, Αθήνα 1979
- Μ.Σκιαδαρέση – Στ.Πισκαρδέλης, Ζάκυνθος. Ιστορία, Λαογραφία, Τέχνη, Περιήγηση, Αθήνα 1993
- W.L.Salvator, Ζάκυνθος (μετ.Α.Αρμένη-Τσουκαλά), Ζάκυνθος 1995