Ο ναός του αγίου Νικολάου των Ξένων στο Άνω Γερακάρι ιδρύθηκε το 1590 από ένα εύπορο κάτοικο του χωριού, τον Νικόλαο Βορίτση, με τον θάνατο του οποίου περιήλθε στην κυριότητα της Βενετίας. Το 1630 ο ναός παραχωρείται στην Κοινότητα του Άνω Γερακαρίου. Έκτοτε ο ναός υπέστη διάφορες καταστροφές κυρίως από σεισμούς, οπότε συχνές ήταν και οι ανακαινίσεις. Με τον σεισμό του 1953 ο ναός καταστράφηκε και ξανακτίστηκε.
Ο ναός του αγίου Νικολάου των Ξένων στο Άνω Γερακαρίο, στην θέση Ανεμογδούρι ιδρύθηκε από τον εύπορο κάτοικο του χωριού Νικόλαο Βορίτση. Με τον θάνατο του Βορίτση, καθώς ήταν άκληρος, η περιουσία του και επομένως και ο ναός, περιήλθε στην δικαιοδοσία της ενετικής διοίκησης. Το 1630 παραχωρείται μετά από αίτημα των κατοίκων στην κοινότητα που υποχρεώνεται να πληρώνει στο δημόσιο ταμείο μια ποσότητα κηρίων, όμως τον επόμενο χρόνο υποχρεώνεται να πληρώνει τέσσερα δουκάτα ετησίως. Σε αυτή την περίοδο πρέπει να απέκτησε την προσωνυμία των Ξένων, καθώς εκεί εκκλησιάζονταν οι ξένοι της περιοχής. Στις 20 Ιανουαρίου 1713 ένας ανεμοστρόβιλος που έπληξε την περιοχή προκάλεσε αρκετές ζημιές, ενώ και το 1814 οι κάτοικοι υποχρεώθηκαν λόγω φυσικών αιτίων να ξαναχτίσουν την εκκλησία. Λίγα χρόνια αργότερα το 1840, ένας δυνατός σεισμός κατεστρεψε τον ναό, όμως και πάλι ξαναχτίζεται. Η επόμενη ανακαίνιση γίνεται το 1887, καθώς ο ναός κάηκε από ένα ξεχασμένο κερί. Με τον σεισμό του 1893 ο ναός υπέστη κάποιες ζημιές, οι οποίες όμως επισκευάστηκαν, μέχρι που ο σεισμός του 1953 κατεδάφισε τον ναό. Σύντομα όμως ξανακτίστηκε και λειτουργεί απρόσκοπτα.
Ο ναός του αγίου Νικολάου των Ξένων στο Ανεμογδούρι ακολουθεί τον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής. Στην ανατολική πλευρά σχηματίζεται μια μεγάλη κεντρική αψίδα και δυο μικρότερες εκατέρωθεν. Η είσοδος στον ναό βρίσκεται στην νότια πλευρά ανάμεσα σε δυο δίλοβα παράθυρα, ενώ υπάρχει άλλη μια μικρότερη στην δυτική πλευρά μέσα σε προστώο και πάνω ένα τρίλοβο παράθυρο. Στο εσωτερικό ο κυρίως ναός χωρίζεται με δυο κιονοστοιχίες σε τρία κλίτη. Η τριμερής διαμόρφωση αντικατοπτρίζεται και στο εξωτερικό με την υπερύψωση της στέγης του κεντρικού κλίτους. Στα ανατολικά του ναού βρίσκεται το πυργοειδές κωδωνοστάσιο. Ο κορμός του δεν έχει κόσμημα παρά μόνο ένα φεγγίτη κάτω από τον εξώστη. Στο επόμενο τμήμα ανοίγονται από δυο σε κάθε πλευρά τοξωτά ανοίγματα για τις καμπάνες. Ο κρομμυόσχημος τρούλος που επιστέφει το κωδωνοστάσιο στηρίζεται σε ψηλό οκτάπλευρο τύμπανο. Ένα μικρό τοιχίο περιβάλλει τον ναό ήδη από την προσεισμική του φάση.
Αναλυτική περιγραφή διακόσμου: Στο εσωτερικό του ναού σώθηκε ένα τμήμα του ξυλόγλυπτου τέμπλου, έργο του Σπυρίδωνα Ιω.Τορτορέλη (19ος αιώνας). Κινητά ευρήματα – Είδη μικροτεχνίας: Από τις συνεχείς καταστροφές και τις ανακαινίσεις του ναού σώθηκαν λίγα έργα τέχνης. Αξιομνημόνευτη είναι η δεσποτική εικόνα της Παναγίας Γλυκοφιλούσας με αργυρή επένδυση. Πάνω από την εικόνα είναι τοποθετημένος ένας ξυλόγλυπτος σταυρός αγιασμού, ενώ κάτω από την εικόνα έχουν σφηνωθεί δέκα οστά αγίων. Στο πλαίσιό της διαβάζεται η χρονολογία 1616. Ακόμη σώθηκε ένα ξυλόγλυπτο τετράποδο βενετσιάνικης τέχνης. Παράλληλα: Ο ναός του αγίου Νικολάου λειτουργούσε παράλληλα με τους ναούς της Παναγίας Λαγκαδιώτισσας και του Ιωάννη Προδρόμου.
Πηγές
- Λ.Ζώης, Ιστορία της Ζακύνθου, Αθήνα 1955
- Ντ.Κονόμος, Εκκλησίες και μοναστήρια στη Ζάκυνθο, Αθήνα 1967
- Ντ.Κονόμος, Ζάκυνθος (Πεντακόσια χρόνια 1478 – 1978), Τόμος Δεύτερος. Ύπαιθρος Χώρα, Αθήνα 1979
- Μ.Σκιαδαρέση – Στ.Πισκαρδέλης, Ζάκυνθος. Ιστορία, Λαογραφία, Τέχνη, Περιήγηση, Αθήνα 1993
- W.L.Salvator, Ζάκυνθος (μετ.Α.Αρμένη-Τσουκαλά), Ζάκυνθος 1995