Κατασκευάστηκε το 1687 από τον ιερωμένο Φιλάρετο Καλογερόπουλο ή Λαμπούδη και την συντεχνία των συμβολαιογράφων. Μετά το σεισμό του 1893 μόνο στο καμπαναριό διαπιστώθηκαν βλάβες, όμως ο ναός καταστράφηκε εντελώς από τον σεισμό του 1953. Αναστυλώθηκε αργότερα με τα ίδια υλικά. Σώζονται αρκετά έγγραφα παραχώρησης εκτάσεων γης στον ναό της Κυρίας των Αγγέλων.
Ο ναός της Κυρίας των Αγγέλων στη Ζάκυνθο χτίστηκε από τον ιερωμένο Φιλάρετο Καλογερόπουλο ή Λαμπούδη και τη συντεχνία των συμβολαιογράφων του νησιού σε οικόπεδο που παραχώρησε ο Ναθαναήλ Βολτέρρας. Με την διαθήκη του ο ιερωμένος αφιέρωσε τον ναό στο σωματείο Νοταρίων Ζακύνθου. Ο ναός κοσμήθηκε με πολλά έργα τέχνης. Το 1953 ο ναός καταστράφηκε από τον σεισμό και ξαναχτίστηκε με το ίδιο υλικό.
Ο ναός της Κυρίας των Αγγέλων στη Ζάκυνθο είναι μονόκλιτη βασιλική με την είσοδο στην δυτική πλευρά, ενώ μια δεύτερη μικρότερη ανοίγεται στο μέσο της νότιας. Προς τα ανατολικά των δυο μακρών πλευρών ανοίγεται από ένα μικρό παράθυρο. Ένα μικρότερο ανοίγεται σε υψηλότερο επίπεδο στο ανατολικό άκρο της νότιας πλευράς για το Ιερό. Στα ανατολικά διαμορφώνεται μια ημικυκλική αψίδα με ένα μικρό παράθυρο. Εσωτερικά δεξιά και αριστερά της κεντρικής αψίδας ανοίγονται τυφλές κόγχες για την Πρόθεση και το Διακονικό. Το κωδωνοστάσιο που βρίσκεται στα βόρεια της κύριας όψης του ναού ακολουθεί τον τύπο του απλού κωδωνοστασίου. Στο κατώτερο τμήμα υπάρχει ένα τοξωτό άνοιγμα που στηρίζει τις δυο επόμενες ζώνες με την πλαστική διακόσμηση. Στο ανώτερο τμήμα τοποθετούνται οι καμπάνες. Ο ναός της Κυρίας των Αγγέλων φέρει εξωτερικά και κυρίως στο θύρωμα της κύριας δυτικής εισόδου ιδιαίτερη ανάγλυφη λίθινη διακόσμηση, γνωστή ως plataresco. Το θυραίο τόξο στηρίζεται σε παραστάδες που επιστέφονται από κορινθιακά κιονόκρανα, ενώ ιδιαίτερο κόσμημα είναι το κλειδί του τόξου. Πλαισιώνεται από δυο κίονες με κορινθιακά κιονόκρανα και πάνω σε ψηλές βάσεις. Το επιστύλιο φέρει επίσης πολλά διακοσμητικά μοτίβα και στηρίζει μια ιδιαίτερη αετωματική σύνθεση. Πρόκειται για την αρχαιότερη ίσως ανάγλυφη παράσταση της Παναγίας Βρεφοκρατούσας που πλαισιώνεται από αγγέλους. Διακοσμητικά μοτίβα διακρίνονται και στις άλλες ελεύθερες επιφάνειες της διαμόρφωσης του θυρώματος. Πρόκειται για τον Ήλιο, τη Σελήνη και άλλα αστέρια. Κάτω διακρίνεται ένα σύνολο με σταυρό και τα αρχικά IC XC NK. Όπως ήταν αναμενόμενο, τα υπόλοιπα ανοίγματα του ναού έχουν λιτή διακόσμηση. Το κωδωνοστάσιο ακολουθεί τον ίδιο τύπο διακόσμησης. Στο κέντρο του διακρίνεται ένας λίθινος ανάγλυφος αετός και στην επόμενη ζώνη ο αρχάγγελος Μιχαήλ να κρατά ξίφος και ζυγαριά. Τα παραπάνω πλαστικά κοσμήματα κατά μια άποψη είναι έργα του Π.Δοξαρά. Εσωτερικά ο ναός είναι πλούσια διακοσμημένος. Η ουρανία έχει καμπυλωμένα άκρα και φέρει επίχρυσα ξυλόγλυπτα κοσμήματα. Προσεισμικά η ουρανία είχε παραστάσεις αγγέλων. Η αψίδα του Ιερού έχει ανάγλυφο κοσμήτη και τμήμα επιστυλίου πάνω σε κιλίβαντες. Το επίχρυσο ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι έργο άγνωστου καλλιτέχνη και φέρει επιγραφή με την χρονολογία 1719. Έχει αετωματική επίστεψη, χωρίς όμως να φθάνει ως την ουρανία και διακρίνεται για την πλούσια φυτική του διακόσμηση. Σώζεται ο Χριστός Εσταυρωμένος της Ωραίας Πύλης και οι δεόμενοι Άγγελοι των ακραίων βημόθυρων, έργα άγνώστων, καθώς και ξυλόγλυπτα θωράκια με την συνάντηση Ελισάβετ και Μαρίας του Σπ.Στέντα και Θεραπεία των δέκα λεπρών με την χρονολογία 1723, αλλά και την γέννηση και τον αποκεφαλισμό του Ιωάννη Προδρόμου. Στο άνω διάζωμα του τέμπλου εικονίζεται ο Χριστός και οι Απόστολοι, έργα αγνώστου του 18ου αιώνα. Στην επίστεψη του τέμπλου διακρίνονται θωράκια με μορφές αγίων και στο κέντρο ο Χριστός. Στην ουρανία σώζονται τμήματα από την επίχρυση ξυλόγλυπτη διακόσμηση με φυτικά μοτίβα.
Πηγές
- Λ.Ζώης, Ιστορία της Ζακύνθου, Αθήνα 1955
- Ντ.Κονόμος, Εκκλησίες και μοναστήρια στη Ζάκυνθο, Αθήνα 1967
- Δ.Ζήβας, Η Αρχιτεκτονική της Ζακύνθου από τον ΙΣΤ΄ μέχρι τον ΙΘ΄ αιώνα, Αθήνα 1970
- Ντ.Κονόμος, Ζάκυνθος (Πεντακόσια χρόνια 1478 – 1978). Τόμος Πρώτος, Καστρόλοφος και Αιγιαλός, Αθήνα 1979
- Ντ.Κονόμος, Ζάκυνθος.Πεντακόσια χρόνια (1478 – 1978). Τέχνης Οδύσσεια, Τ.5, τεύχ.Β΄, Θρησκευτική τέχνη.
- Αρχιτεκτονική – Ξυλογλυπτική – Αργυρογλυπτική, Αθήνα 1989
- Μ.Σκιαδαρέση – Στ.Πισκαρδέλης, Ζάκυνθος. Ιστορία, Λαογραφία, Τέχνη, Περιήγηση, Αθήνα 1993