Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς ιδρύθηκε ο ναός, πάντως το 1633 αποφασίστηκε από τους επιτρόπους η εκ θεμελίων ανακαίνισή του. Επίσης δεν είναι γνωστές κατοπινές επεμβάσεις ή ανακαινίσεις του ναού. Το 1953 ο σεισμός προκάλεσε ζημιές στον ναό, ο οποίος ανακαινίστηκε σύντομα.
Ο ναός του Παντοκράτορα ή Σωτήρα στον Καλλιπάδο ιδρύθηκε τουλάχιστον στις αρχές του 17ου αιώνα. Από ένα έγγραφο του 1681 αντλείται η πληροφορία πως οι επίτροποι αποφάσισαν να ανακαινίσουν τον ναό το 1633. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για την ιστορία του ναού. Το 1953 ο ναός καταστράφηκε από τον σεισμό, αλλά ανακαινίστηκε. Το κωδωνοστάσιο αναστυλώνεται στις μέρες μας.
Ο ναός είναι μια μονόκλιτη βασιλική με την κύρια είσοδο στα νότια ανάμεσα σε δυο παράθυρα μεγάλα και άλλα δυο μικρά στα άκρα. Στα δυτικά ανοίγεται μια ακόμη θύρα ανάμεσα σε δυο παράθυρα. Στα ανατολικά ανοίγεται μικρή ημιεξαγωνική αψίδα με ένα μόνο μικρό παράθυρο. Στα νότια του ναού στέκεται το απλού τύπου κωδωνοστάσιο. Στον κορμό του ανοίγονται τρία τοξωτά ανοίγματα με ανάγλυφη κλείδα που στηρίζουν ψευδοπαραστάδες με απλά επίκρανα. Πάνω από το κεντρικό άνοιγμα ανοίγεται μια τυφλή κόγχη. Στο άνω τμήμα ο εξώστης περιβάλλει τα δυο τοξωτά ανοίγματα για τις καμπάνες. Επιστέφεται από ένα τριγωνικό αέτωμα με καμπύλες πλευρές που καταλήγουν σε έλικες.
Εξωτερικά σώζεται το περιθύρωμα της κύριας εισόδου και των δυο μικρών παραθύρων. Το τοξωτό άνοιγμα της θύρας δεν έχει ανάγλυφη κλείδα και στηρίζεται σε πεσσούς με απλά κιονόκρανα. Πλαισιώνεται από ψευδοπαραστάδες πάνω σε ψηλές βάσεις που στηρίζουν απλό επιστύλιο με δυο βάσεις στα άκρα του για τα ανάγλυφα κουκουνάρια. Πάνω από τα ανοίγματα των παραθύρων υπάρχει ανάγλυφο ανθέμιο, ενώ πλαισιώνονται από ψευδοπαραστάδες με απλά επίκρανα. Πάνω από το επιστύλιο με την οδοντωτή ταινία διακρίνεται μια αχιβάδα στην κορυφή του ελλιπούς αετώματος. Κάτω από τα παράθυρα αναπτύσσονται ανεστραμμένα τρίγωνα με καμπύλες πλευρές. Στο εσωτερικό κυριαρχεί το ξυλόγλυπτο τέμπλο ρυθμού μπαρόκ. Στην Ωραία Πύλη στις υποθυρίδες εικονίζεται ο Μυστικός Δείπνος, στην πύλη της Πρόθεσης η Θυσία του Νώε και στην πύλη του Διακονικού η Κάθοδος του Μωϋσή από το όρος, με την υπογραφή του Νικολάου Καντούνη. Στο αέτωμά του το τέμπλο φέρει ανάγλυφες παραστάσεις και ανάμεσά τους εικόνες του Δωδεκαόρτου, έργα του Νικόλαου Δοξαρά.
Κινητά ευρήματα – Είδη μικροτεχνίας: Ο ναός είχε μια πλούσια συλλογή από φορητές εικόνες και ιερά κειμήλια. Σώζονται οι δεσποτικές εικόνες της Θεοτόκου Οδηγήτριας, του Ιωάνου Προδρόμου και της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος με την υπογραφή: Χειρ Νικολάου ιερομονάχου Αρβανιτάκη. Υπογεγραμμένη είναι και η δεσποτική εικόνα του Χριστού Μεγάλου Αρχιερέα: Χειρ Νικολάου ιερομονάχου Αρβανιτάκη 1787 Ακόμη σώζεται η ενεπίγραφη εικόνα της “Παναγίας του Παντοκράτορα”, στο κάτω μέρος της οποίας εικονίζονται ο Άγιος Νικόλαος και ο Άγιος Σπυρίδωνας. Στους θησαυρούς του ναού συμπεριλαμβάνονται ένα Ευαγγέλιο με αργυρό κάλυμμα στο οποίο εικονίζεται στην κύρια όψη η Σταύρωση και στην πίσω ο Χριστός Ελκόμενος, ένας αργυρός Απόστολος, στην κύρια όψη του οποίου εικονίζονται οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος και στην πίσω η Μεταμόρφωση του Σωτήρα. Επίσης σώζεται ένας αργυρός δίσκος με την ανάγλυφη παράσταση της Θεοτόκου στο κέντρο, ένα Άγιο Ποτήριο με αργυρόγλυπτη βάση, ένας αργυρός Σταυρός και ένα αργυρό θυμιατήρι. Ο ναός κοσμήθηκε με ξυλόγλυπτα έργα του Σπυρίδωνα Ιωάννη Τορτορέλη, όπως είναι το αρτοφόριο, το προσκυνητάριο της Θεοτόκου και ο αρχιερατικός θρόνος.
Πηγές
- Λ.Ζώης, Ιστορία της Ζακύνθου, Αθήνα 1955
- Ντ.Κονόμος, Εκκλησίες και μοναστήρια στη Ζάκυνθο, Αθήνα 1967
- Ντ.Κονόμος, Ζάκυνθος (Πεντακόσια χρόνια 1478 – 1978), Τόμος Δεύτερος. Ύπαιθρος Χώρα, Αθήνα 1979