Ο ναός έμεινε αλώβητος από τον σεισμό του 1953. Το καμπαναριό όμως κατεδαφίστηκε. Εργασίες συντήρησης γίνονται συνεχώς κατά την τελευταία δεκαετία.
Σημερινή χρήση: Λειτουργεί ως ενοριακός ναός και έχει κηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Ιστορία: Στην ίδια θέση υπήρχε ναός της αγίας Μαρίνας το 1633, όμως το 1838 οι κάτοικοι αποφάσισαν να χτίσουν ένα νέο ναό. Παραδόσεις: Στον νάρθηκα φυλασσόταν την αλυσίδα για τους δαιμονισμένους, που προσπαθούσαν με τις προσευχές τους οι πιστοί να θεραπεύσουν. Φάσεις: Ο παλαιότερος ναός που βρισκόταν στην ίδια θέση και ήταν αφιερωμένος στην αγία Μαρίνα χρονολογείται το 1633. Πρόκειται για έναν ορθογώνιο ναό με διπλό νάρθηκα, ενώ στην αυλή του υπήρχε νεκροταφείο. Το καμπαναριό του χτίστηκε το 1780. Το 1838 όμως οι κάτοικοι αποφάσισαν να κτίσουν ένα νέο ναό με αρχιτέκτονα τον Νικόλα Φεραδούρο από το Μαχαιράδο. Ο νέος ναός ήταν έτοιμος το 1855 όπως μας πληροφορεί μια επιγραφή στη νότια πλευρά.
Αναλυτική περιγραφή: Ο ναός με την ιδιόμορφη κάτοψη ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής, όμως εξωτερικά δίνει την εντύπωση του ελεύθερου σταυρού. Η στέγη του κεντρικού κλίτους βρίσκεται ψηλότερα από εκείνες που στεγάζουν τους υπόλοιπους χώρους και έχει στοιχεία νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Η κύρια είσοδος του ναού βρίσκεται στην νότια πλευρά ανάμεσα σε δυο παράθυρα, διάταξη που συναντάται και στην πίσω βόρεια πλευρά. Στα δυτικά υπάρχει μια είσοδος που οδηγεί στον νάρθηκα και τον γυναικωνίτη, και πιο πίσω δυο παράθυρα. Στα ανατολικά ο χώρος που αντιστοιχεί στο Ιερό φωτίζεται από ένα μικρό παράθυρο, ενώ εσωτερικά διαμορφώνονται τρεις τυφλές κόγχες. Στο εσωτερικό ο κυρίως ναός χωρίζεται σε τρία κλίτη με δυο κιονοστοιχίες από τέσσερις κίονες ανά ζεύγη, στοιχείο μπαρόκ αρχιτεκτονικής, οι οποίοι είναι μονολιθικοί και έχουν ύψος 5,50μ. Στην ίδια τεχνοτροπία εντασσόταν και το προσεισμικό πυργοειδές κωδωνοστάσιο, αν και ήταν αρκετά παλαιότερο από τον ναό. Ήταν σχετικά μικρό και κάπως δυσανάλογο με ιδιαίτερη γλυπτή διακόσμηση με γοτθικά στοιχεία. Οι βενετσιάνικες καμπάνες που διατηρούνται σε καλή κατάσταση φέρουν ανάγλυφη διακόσμηση. Το μετασεισμικό κωδωνοστάσιο είναι επίσης πυργοειδές και έχει μεγάλο ύψος. Ο κορμός του δεν έχει ανοίγματα και κοσμείται με γεωμετρικά μοτίβα. Στο άνω τμήμα του δεν υπάρχει εξώστης γύρω από τα τοξωτά ανοίγματα για τις καμπάνες, αλλά προβάλλεται προς τα έξω το γείσο του. Πάνω από τα δυο τοξωτά ανοίγματα και το χαμηλό τύμπανο στηρίζεται ένας κρομμυόσχημος τρούλος.
Αναλυτική περιγραφή διακόσμου: Στο εξωτερικό ο ναός φέρει πλαστική διακόσμηση κοντά στα νεοκλασικά πρότυπα. Η κύρια είσοδος του ναού στα νότια πλαισιώνεται από δυο αρράβδωτους δωρικούς κίονες που πατούν πάνω σε ψηλές βάσεις και στηρίζουν ένα λιτό διταινιωτό επιστύλιο. Η σύνθεση επιστέφεται από τριγωνικό αέτωμα. Στο τύμπανο της στέγης δυο άγγελοι κρατούν ένα κυκλικό πλαίσιο με το όνομα του αρχιτέκτονα και την χρονολογία κατασκευής του ναού: Φεραδούρος 1855. Και τα παράθυρα πλαισιώνονται από ψευδοπαραστάδες και αέτωμα, ενώ ένα περίτεχνο γείσο περιτρέχει τον ναό. Στο εσωτερικό σώζεται το ξύλινο τέμπλο του ναού με φύλλα χρυσού τεχνοτροπίας μπαρόκ. Διακρίνεται για την πλούσια φυτική διακόσμηση. Σώζεται η δεσποτική εικόνα της Παναγίας “Πάντων Ελπίς Μήτηρ Θεού” με αγγέλλους να την στεφανώνουν και κάτω σκηνές από το μαρτύριο της αγίας Μαρίνας, της Παναγίας “Πάντων Ελπίς” έργο του Βιδάλε, και κάτω η Φυγή στην Αίγυπτο, του Χριστού Βασιλέα Βασιλευόντων, κάτω Σφαγή των Νηπίων, και του Ιωάννη Πρόδρομου και κάτω ο Αποκεφαλισμός του Ιωάννη. Στην Ωραία Πύλη εικονίζεται ο Χριστός Ελκόμενος και κάτω σκηνές από τα Πάθη, ενώ στα βημόθυρα άγγελοι και κάτω επίσης σκηνές από τα Πάθη. Στο επιστύλιο διακρίνονται τα πολύπλοκα φυτικά μοτίβα με την έντονη κίνηση. Οι κίονες που χωρίζουν τον ναό σε τρία κλίτη επιστέφονται με ιωνικά κιονόκρανα και πατούν σε ιωνικές βάσεις. Στηρίζουν μαρμάρινο επιστύλιο με χρυσούς σταυρούς, ενώ τα νεοκλασικά στοιχεία στη διακόσμηση είναι πολλαπλά. Ο ναός περιτρέχεται στο ανώτερο τμήμα του από ταινίες με γραπτό μαίανδρο, ιωνικό και λέσβιο κυμάτιο και με ανάγλυφα ανθέμια. Στην ουρανία διατηρείται η εικόνα της Αγίας Τριάδας μέσα σε πλαίσια και γύρω διακρίνονται οι δώδεκα Απόστολοι. Στις οροφές των πλαϊνών κλιτών σχηματίζονται τετράγωνα πλαίσια με πλούσια διακόσμηση και μέσα στο γαλάζιο φόντο επίχρυσα άστρα. Πάνω από το τέμπλο υπάρχει η απεικόνιση του Μυστικού Δείπνου. Στα δυτικά διατηρείται το καφασωτό κάλυμμα του γυναικωνίτη. Οι τοίχοι των μακρών πλευρών φέρουν μαρμάρινες ψευδοπαραστάδες με ιωνικά επίκρανα σε πλήρη αντιστοιχία και συμμετρία με τους κίονες. Αξιομνημόνευτοι είναι οι ξυλόγλυπτοι ανεμοφράκτες με την πλούσια διακόσμηση.
Κινητά ευρήματα – Είδη μικροτεχνίας: Ο ναός έχει μια σημαντική συλλογή από έργα τέχνης από φορητές εικόνες, ξυλόγλυπτα και αργυρόγλυπτα έργα. Στο ιερό υπάρχει ο Εσταυρωμένος, έργο αγνώστου, ενώ υπάρχουν δυο εικόνες της αγίας Μαρίνας, μια βρέθηκε παλιά σε μια σπηλιά του χωριού και μια δεύτερη νεότερη έργο του Πέτρου Βόσκου (1784). Σε επίχρυση ξυλόγλυπτη καθέδρα τοποθετήθηκε η εικόνα της αγίας Μαρίνας που φέρει αργυρόγλυπτη επένδυση, ενώ στην πίσω όψη εικονίζεται το μαρτύριό της. Σημαντικά είναι τα ξυλόγλυπτα έργα, όπως ο άμβωνας που δεσπόζει στον κυρίως ναό. Ακόμη ξεχωρίζουν ο θρόνος, η περίτεχνη καθέδρα και ένα τετράποδο. Από τα αργυρόγλυπτα ξεχωρίζουν τα αργυρόγλυπτα καλύμματα Ευαγγελίων και ενός Αποστόλου, που στην μπροστινή όψη κοσμείται με τις μορφές του Πέτρου και Παύλου, ενώ στην πίσω με την μορφή της αγίας Μαρίνας. Ακόμη συμπεριλαμβάνονται ένα επιχρυσωμένο Άγιο Ποτήριο με τους τέσσερις Ευαγγελιστές στην βάση του, ένα εξαπτέρυγο και ένας δίσκος με την εικόνα της αγίας Μαρίνας και την επιγραφή 1789 Μαγιου 6.
Παράλληλα: Ο ναός της αγίας Μαρίνας είναι ο μεγάλος ενοριακός ναός του χωριού Αγία Μαρίνα ή Φαγιά.
Πηγές
- Λ.Ζώης, Ιστορία της Ζακύνθου, Αθήνα 1955
- Ντ.Κονόμος, Εκκλησίες και μοναστήρια στη Ζάκυνθο, Αθήνα 1967
- Δ.Ζήβας, Η Αρχιτεκτονική της Ζακύνθου από τον ΙΣΤ΄ μέχρι τον ΙΘ΄ αιώνα, Αθήνα 1970
- Ντ.Κονόμος, Ζάκυνθος (Πεντακόσια χρόνια 1478 – 1978), Τόμος Δεύτερος. Ύπαιθρος Χώρα, Αθήνα 1979
- W.L.Salvator, Ζάκυνθος (μετ.Α.Αρμένη-Τσουκαλά), Ζάκυνθος 1995