Ο ναός υπήρχε ήδη το 1531 ως μετόχι της μονής Στροφάδων. Μετά από σεισμό ανακαινίζεται από τον Αντώνιο Μαντινειό. Το 1669 ο ναός παραχωρείται στον πρόσφυγα από την Κρήτη ιερέα Αντώνιο Αρμάκη, ο οποίος έφερε και εναπόθεσε το λείψανο του οσίου Ιωσήφ Σαμάκου. Δεν έχουμε πληροφορίες για ανακαίνιση του ναού, πάντως καταστράφηκε από τον σεισμό του 1953 και ξανακτίστηκε.
Με την κατάληψη του Χάνδακα από τους Τούρκους το 1669, ο ιερέας του ναού Αντώνιος Αρμάκης μετέφερε μαζί με διάφορα πολύτιμα είδη και το λείψανο του οσίου Ιωσήφ Σαμάκου στη Ζάκυνθο. Το παρέδωσε στη σχολή Καλογραιών του Αγίου Ιωάννου του Μαντινειού, στη θέση Ξεροβούνια του χωριού Γαϊτάνι, όπου γιορτάζεται η μνήμη του στις 22 Ιανουαρίου. Από το 1915 όμως το λείψανο βρίσκεται στο ναό του Παντοκράτορα στο Γαϊτάνι.
Ο ναός του αγίου Ιωάννη Θεολόγου στο Γαητάνι, στην θέση Ξεροβούνι, αναφέρεται σε έγγραφο του 1531 ως μετόχι της μονής των Στροφάδων, που πλέον παραχωρήθηκε στην οικογένεια Χράνου. Το 1567 ανήκε στον Θεόφιλο Παρίη. Το 1592 ο ναός καταστρέφεται από ένα σεισμό και ανακαινίζεται από τον Αντώνιο Μαντινέου. Με διαθήκη του 1633 ορίζεται η ίδρυση μιας γυναικείας μονής που όμως ποτέ δεν ιδρύθηκε. Αργότερα περιήλθε στην ιδιοκτησία του ανηψιού του Πέτρου Νερούλη. Το 1669 ο ναός παραχωρήθηκε στον πρόσφυγα ιερέα Αντώνιο Αρμάκη από την Κρήτη. Ο Κρητικός ιερέας αφιέρωσε το λείψανο του Ιωσήφ Σαμάκου από τον Χάνδακα και μια εικόνα του Ιωάννη Θεολόγου στον ναό. Ο ναός καταστράφηκε από τον σεισμό του 1953 και σύντομα ξανακτίστηκε ένας μικρότερος στην θέση του. Το κωδωνοστάσιο σώθηκε από τον σεισμό, όμως καταστράφηκε από ανεμοθύελλα το 1976. Σώθηκε μόνο η βάση του, αλλά ξανακτίστηκε.
Ο ναός του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου στο Γαητάνι ήταν ένας μικρός μονόχωρος ναός πριν τον σεισμό. Μετά τον σεισμό κτίστηκε μια μονόκλιτη βασιλική με την κύρια είσοδο στην βόρεια πλευρά ανάμεσα σε δυο παράθυρα. Στα ανατολικά ανοίγεται μια ημιεξαγωνική αψίδα. Στα δυτικά του ναού κτίστηκε το νέο απλού τύπου κωδωνοστάσιο.
Στο δάπεδο του ναού υπάρχει μαρμάρινη πλάκα με εγχάρακτο δικέφαλο αετό.
Πηγές
- Λ.Ζώης, Ιστορία της Ζακύνθου, Αθήνα 1955
- Ντ.Κονόμος, Ζάκυνθος (Πεντακόσια χρόνια 1478 – 1978), Τόμος Δεύτερος. Ύπαιθρος Χώρα, Αθήνα 1979
- W.L.Salvator, Ζάκυνθος (μετ.Α.Αρμένη-Τσουκαλά), Ζάκυνθος 1995