Ο ναός κτίστηκε από τον ιερωμένο Νικόλαο Γρυπάρη το 1642. Από τότε έγιναν διάφορες εργασίες συντήρησης του ναού και των εικόνων, η τελευταία των οποίων τοποθετείται το 1857. Ο ναός καταστράφηκε και ερημώθηκε μετά τον σεισμό του 1953.
Ο ναός αναφέρεται για πρώτη φορά σε έγγραφο με την ημερομηνία 17 Νοεμβρίου 1642, στο οποίο αναφέρεται ότι ο Σωτήριος Κομάκος Μυτιληναίος και η σύζυγός του Βικτωρία μετά από πολλές ευεργεσίες που έλαβαν από τον πατέρα Νικόλαο Γυπάρη, αποφάσισαν να του παραχωρήσουν το σπίτι με την αυλή και τον περίγυρο για να κτίσει εκκλησία αφιερωμένη στην αγία Αικατερίνη. Αργότερα στην διαθήκη του Παύλου Γρυπάρη το 1681 γίνεται λόγος για την κατασκευή του ναού της αγίας Αικατερίνης, που θα ήταν μικρός και ξύλινος. Με συμβόλαιο της 1/ 13ης Μαρτίου 1819 οι αδελφοί Γιώργος και Πέτρος Γρυπάρης παραχωρούν την εκκλησία σε ένα αδελφάτο. Σύμφωνα με τον κώδικα του ναού έγιναν εργασίες συντήρησης του ναού και κυρίως των εικόνων το 1843, 1856 και 1857. Όμως ο ναός δεν σώθηκε από τον σεισμό του 1953 και ξανακτίστηκε.
Αναλυτική περιγραφή: Ο ναός της Αγίας Αικατερίνης του Γρυπάρη είναι ένας μικρός ενοριακός ναός. Πρόκειται για ένα μονόχωρο ναό, ο οποίος στην μετασεισμική μορφή του έχει δυο εισόδους, στην δυτική και νότια πλευρά που καλύπτονται από ένα προστώο με δυο πεσσούς. Το ιερό βρίσκεται στα ανατολικά χωρίς να διακρίνεται από το υπόλοιπο περίγραμμα του ναού. Στην βόρεια και νότια πλευρά ανοίγονται από ένα δίλοβο παράθυρο. Πάνω από το προστώο της δυτικής πλευράς υπάρχει ένας μικρός κυκλικός φεγγίτης. Το κωδωνοστάσιο βρίσκεται στα βόρεια του ναού. Ακολουθεί τον απλό τύπο, στον οποίο ένα ψηλό τόξο στηρίζει δυο μικρότερα για τις καμπάνες. Έχει αετωματική επίστεψη.
Αναλυτική περιγραφή διακόσμου: Ο ναός έφερε τοιχογραφίες στο εσωτερικό του από άγνωστο καλλιτέχνη των μέσων του 18ου. Μέσα από τα ερείπια από τον σεισμό του 1953 αποκαλύφθηκε μια σειρά αγίων και ένας αρχάγγελος σε υπερφυσικό μέγεθος και πιστοί σε μικρότερη κλίμακα, γονυπετείς. Διακρίνεται η μορφή του αγίου Νικολάου και του αγίου Σπυρίδωνα, που θεωρείται έργα του Ν.Καλλέργη (1715). Οι τοιχογραφίες φυλάσσονται στο Μουσείο της Ζακύνθου (ΜΖ 68,69,70). Ο κυρίως ναός ξεχώριζε από το ιερό με την παρουσία ξύλινου τέμπλου με βημόθυρα που επισκευάστηκαν αρκετές φορές.
Κινητά ευρήματα – Είδη μικροτεχνίας: Από τις εικόνες που στόλιζαν τον ναό ξεχωρίζουν η δεσποτική εικόνα του Χριστού Μεγάλου Αρχιερέα, έργο του Αλέξανδρου Γρυπάρη και η δεσποτική του Προδρόμου με επιγραφή ΑΧΨΖ (1677), έργο άγνωστου καλλιτέχνη. Ακόμη σώζεται εικόνα με τον γέροντα αββά Σισώη μπροστά σε ένα τάφο με εστεμμένο τον σκελετό του Αλέξανδρου Γρυπάρη.
Παράλληλα: Ο ναός της αγίας Αικατερίνης του Γρυπάρη λειτουργούσε παράλληλα με το ναό του αγίου Γεωργίου του Λατίνου και των ενοριακών ναών της αγίας Άννας στη Σαρτζάδα και της παναγίας Πικριδιώτισσας.
- Πηγές
- Λ.Ζώης, Ιστορία της Ζακύνθου, Αθήνα 1955
- Μ.Χατζηδάκης, Μεταβυζαντινές τοιχογραφίες στη Ζάκυνθο, Α΄Μέρος, Ζυγός 5, 1956, 14-15
- Ντ.Κονόμος, Εκκλησίες και μοναστήρια στη Ζάκυνθο, Αθήνα 1967
- Ντ.Κονόμος, Ζάκυνθος (Πεντακόσια χρόνια 1478 – 1978). Τόμος Πρώτος, Καστρόλοφος και Αιγιαλός, Αθήνα 1979
- Ντ.Οικονόμου, Ζάκυνθος. Πεντακόσια χρόνια (1478 – 1978).
- Τέχνης Οδύσσεια, Τ.5, τεύχ.Α΄. Θρησκευτική Τέχνη. Ζωγραφική, Αθήνα 1988
- Ζ.Α.Μυλωνά, Μουσείο Ζακύνθου, Αθήνα 1998