Ο ναός κτίστηκε από τον Γεώργιο Λατίνο τον 17ο αιώνα. Στο κελί που χτίστηκε δίπλα του γινόταν η μύηση των μελών της Φιλικής Εταιρείας, του Κολοκοτρώνη, Πλαπούτα και Αναγνωσταρά.
Η μύηση των μελών της Φιλικής Εταιρείας γινόταν από τον Ηπειρώτη εφημέριο Άνθιμο Αργυρόπουλο μπροστά σε μια εικόνα του Χριστού. Μέσα στο εκκλησάκι υπάρχει κατάλογος με τα ονόματα όσων ορκίσθηκαν.
Ο ναός χτίστηκε στα μέσα του 17ου αιώνα από τον Γεώργιο Λατίνο, καθώς αναφέρεται ότι υπήρχε το 1679. Από τότε ο ναός παραχωρείται σε εφημέριους να τον λειτουργούν, μαζί με την κτηματική του περιουσία. Τελευταία αναφέρεται η οικογένεια Κόμη να κατέχει τον ναό και την γύρω περιοχή. Το εκκλησάκι αυτό όμως έγινε γνωστό ως τόπος μύησης των εθελοντών στην Φιλική Εταιρεία. Η τελετή μύησης λάμβανε χώρα σε ένα κελί δίπλα, από τον ιερωμένο Άνθιμο Αργυρόπουλο και μπροστά σε μια εικόνα του Χριστού. Ο ναός καταστράφηκε αρχικά από τον σεισμό του 1893 και ερειπώθηκε. Το 1925 αγοράστηκε και ανακατασκευάστηκε από την Αγγλική Στοά των Τεκτόνων στη Ζάκυνθο. Καταστράφηκε αργότερα από τον σεισμό του 1953, αλλά ξανακτίστηκε.
Ο ναός είναι απλός και μονόχωρος, χωρίς καμιά ιδιαίτερη διαμόρφωση. Θεωρούμε πως η σημερινή του μορφή δεν απέχει πολύ την αρχική του. Το Ιερό βρίσκεται στα ανατολικά, χωρίς όμως να διαμορφώνεται εξωτερικά μια αψίδα. Η κύρια είσοδος είναι στην δυτική πλευρά κάτω από ένα μικρό φεγγίτη, ενώ στις μακρές πλευρές του ανοίγονται δυο παράθυρα, από τα οποία τα δυτικότερα είναι μεγαλύτερα. Στα νότια, σε επαφή με την ανατολική πλευρά, βρίσκεται το απλό κωδωνοστάσιο. Το κατώτερο τμήμα του αποτελείται από ένα μεγάλο τοξωτό άνοιγμά, το οποίο στηρίζει δυο μικρότερα για τις καμπάνες. Έχει αετωματική επίστεψη.
Στο εσωτερικό του το τέμπλο είναι ξύλινο με επίχρυσα φυτικά κοσμήματα στο επιστύλιο. Στην Ωραία Πύλη είναι η εικόνα Ιδέ ο Άνθρωπος και στα βημόθυρα οι Άγγελοι. Στο δάπεδο σώζεται ο μαρμάρινος δικέφαλος αετός. Εκατέρωθεν της εισόδου σώζονται δυο ανάγλυφες πλάκες με φυτικά κοσμήματα.
Κινητά ευρήματα – Είδη μικροτεχνίας: Ξακουστή είναι η εικόνα του Χριστού, το “τρίμορφο”, στο οποίο ορκίζονταν τα μέλη της Φιλικής Εταιρίας κατά την τελετή μύησής τους. Σήμερα βρίσκεται στο Βυζαντινό Μουσείο της Ζακύνθου (ΜΖ 824).
Παράλληλα: Ο ναός του αγίου Γεωργίου του Λατίνου λειτουργούσε παράλληλα με τον ναό της αγίας Αικατερίνης στο Ψήλωμα και της αγίας Άννας στη Σαρτζάδα και της Παναγίας Πικριδιώτισσας. Μάλιστα και ο τελευταίος ναός σχετιζόταν με την προετοιμασία του Αγώνα του 1821.
Συσχετισμοί: Ο ναός του αγίου Γεωργίου του Λατίνου στη Ζάκυνθο είναι ένας μικρός μονόχωρος ναός που ανήκει στην ίδια κατηγορία με τους ναούς της αγίας Αικατερίνης του Γρυπάρη στη Ζάκυνθο, της αγίας Θέκλας στις Βολίμες, των αγίων Πάντων στα Γκρεμνά, του κάτω αγίου Γεωργίου των Κρημνών, του αγίου Ιωάννη Θεολόγου στο Ξεροβούνι στο Γαητάνι, του αγίου Ιωάννη Προδρόμου στο Γερακάρι, του αγίου Πέτρου στα Ξύγγια και της Παναγίας των Γιακουμελαίων στο Γύρι Ζακύνθου, καθώς και του αγίου Γεράσιμου στον Γυρό, των αγίων Αναργύρων στην Πάστρα και του αγίου Γεωργίου στην Κοντογενάδα Κεφαλονιάς.
Πηγές
- http://www.zakynthos.gov.gr/o-dimos-mas/dimotikes-enotites.html
- http://www.gozakynthos.gr/zakynthos.church.saint.george.filikon.php
- http://www.e-ionia.gr/main.php?p_id=2&i_id=4&cat=9&page=228&no_i=yes&no_p=yes
- Λ.Ζώης, Ιστορία της Ζακύνθου, Αθήνα 1955
- Ντ.Κονόμος, Εκκλησίες και μοναστήρια στη Ζάκυνθο, Αθήνα 1967
- Ντ.Κονόμος, Ζάκυνθος (Πεντακόσια χρόνια 1478 – 1978).
- Τόμος Πρώτος, Καστρόλοφος και Αιγιαλός, Αθήνα 1979
- W.L.Salvator, Ζάκυνθος (μετ.Α.Αρμένη-Τσουκαλά), Ζάκυνθος 1995
- Ζ.Α.Μυλωνά, Μουσείο Ζακύνθου, Αθήνα 1998