Γόνος κρητικής οικογένειας από το Ρέθυμνο, που εγκατέλειψε την πόλη ύστερα από την τουρκική κατάκτηση (1645). Ακολούθησε το επάγγελμα του πατέρα του Φραγκίσκου Καλλέργη, του οποίου ιδιοκτησία ήταν ο ναός της Αγίας Άννας στην πόλη της Ζακύνθου, που τοιχογράφησε ο Νικόλαος. Σε ανέκδοτο κώδικα του ναού της Φανερωμένης Ζακύνθου αναφέρεται το 1744 η εκτέλεση μιας εικόνας του Χριστού από τον Νικόλαο Καλλέργη, η οποία «στοίχισε τζεκίνια εφτά και ρεάλια 57».
Στα Επτάνησα υπάρχουν πολλά έργα που αποδίδονται στο Νικόλαο Καλλέργη. Έγινε επιλογή σε ενυπόγραφα. Σε πολλά από τα έργα του διακρίνεται η επίδραση της δυτικής ζωγραφικής. Είναι η απόδοση του σώματος με ανατομική ακρίβεια και του προσώπου με ανθρώπινη έκφραση, στοιχεία που θυμίζουν ελαιογραφία, ενώ η απόδοση των ενδυμάτων έχει τα χαρακτηριστικά της κρητικής παράδοσης. Η νέα τεχνοτροπία –καθαρά ζακυνθινή- διαδίδεται σε όλα τα Επτάνησα κατά τη διάρκεια του 18ου αι. Ο Καλλέργης (όπως ο Στέντας, Κονταρίνης, Τζαγκαρόλας, Νομικός, Παραμυθιώτης κ.ά ) είναι ένας από αυτούς που με την πατροπαράδοτη τεχνική του αυγού αρχίζουν να μιμούνται την ελαιογραφία οπότε και οι χρωματικοί τόνοι αποκτούν μια ένταση και μια ιδιαίτερη λαμπρότητα. Πολλές φορές αντιγράφουν χωρίς διάθεση αναπροσαρμογής, τα δυτικά πρότυπα. Μια ρεαλιστική σύλληψη και απόδοση του παριστανόμενου οδηγεί στην απόσπαση του από τον υπερβατικό-μυστικιστικό τομέα και στην αμεσότερη «κοσμικοποίηση» του.
Τα Εισόδια της Θεοτόκου (θωράκιο) Από το ναό του Αγίου Πνεύματος Γαϊτανίου
Στο πρώτο επίπεδο της παράστασης εικονίζονται τρεις άγγελοι, που κάθονται σε καθίσματα χωρίς ερεισίνωτο, γύρω από ένα στρογγυλό τραπέζι με σκευή και εδέσματα και κρατούν στο αριστερό τους χέρι σκήπτρο. Σε δεύτερο επίπεδο, ανάμεσά τους, ο Αβραάμ και η Σάρα, που κρατάει σκεπαστή λεκανίδα στα χέρια, τους διακονούν. Τη σύνθεση κλείνουν αρχιτεκτονήματα με τοξωτό άνοιγμα στο κέντρο, από το οποίο κρέμεται καντήλα. Στο μέσον ψηλά και επάνω στο χρυσό κάμπο η επιγραφή: Η ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ / ΑΒΡΑΑΜ, κάτω αριστερά με άσπρο: ΞΕΝΩC ΞΕΝΙΖΕΙC TAN ΤΡΙCHΛΙΟΝ ΑΙΓΛΑΝ / ΞΕΝΟΝ ΤΟΚΟΝ ΔΕΔΩΚΕΝ ΕΝ ΓΗΡΕΙ ΘΥΤΑ και δεξιά με μαύρα γράμματα: ΔΕΗCIC ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ / Θ(ΕΟ)Υ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΙΕΡΕΟC. Η παράσταση αναφέρεται στο επεισόδιο της Φιλοξενίας του Αβραάμ, όπως αυτό περιγράφεται στη Γένεση. Σύμφωνα με αυτό, ο Θεός εμφανίστηκε στον Αβραάμ με τη μορφή τριών ανδρών, τους οποίους ο Αβραάμ δεξιώθηκε με εκλεκτά εδέσματα. Από τον 4ο αι., οι τρεις άντρες αναφέρονται στα εξηγητικά κείμενα ως τρεις άγγελοι και ταυτίζονται με την Αγία Τριάδα. Το έργο αποδίδεται με βεβαιότητα στον Νικόλαο Καλλέργη.(Κονόμος, Ρηγόπουλος) Προέρχεται από αγορά.
Ο αρχιερέας Ζαχαρίας στέκεται στον τελευταίο σκαλοπάτι της πύλης του Ιερού, κρατάει με το αριστερό χέρι ράβδο, στην οποία είναι τυλιγμένο ένα φίδι και απλώνοντας το δεξί υποδέχεται τη μικρή Παναγία που στέκεται στο πρώτο σκαλοπάτι. Τη συνοδεύουν οι γονείς της Ιωακείμ και Άννα, που την αφιερώνουν στο ναό και την παραδίδουν στο Ζαχαρία, και οι νεαρές φίλες της, κόρες των Εβραίων, σε πυκνή ομάδα, με πολυτελή φορέματα και αναμμένες λαμπάδες. Στο βάθος εικονίζεται στοά με στηθαίο και τοξωτό άνοιγμα, μέσα από το οποίο διακρίνονται οικοδομήματα. Δεξιά, σε δεύτερο επίπεδο, παριστάνεται η σκηνή της δωδεκαετούς παραμονής της Παναγίας στο ιερό. Μπροστά από το τραπέζι, που επάνω του βρίσκονται οι πλάκες του Νόμου και επτάφωτη λυχνία κάθεται η Παναγία. Ένας άγγελος πετώντας μέσα σε νεφέλη της φέρνει τροφή. Κάτω οι επιγραφές αριστερά με λευκό χρώμα: ΚΟΥΡΗΝ ΘΕCΑΙΤΕ Ω ΖΑΧΑΡΙΑC EC O…Στο κέντρο, μαύρο χρώμα επάνω σε λευκή δέλτο: Η ΕΝ ΤΩ ΝΑΩ ΕΙCOΔΟC / THC Y[Π]ΕΡΑΓΙΑC Θ(EOTO)KOY. Δεξιά, με λευκό: AΨΛΘ’ ΧΕΙΡ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΛΛΕΡΓΗ. Η παράσταση ακολουθεί ως προς τη διάταξη των προσώπων τον παλιό εικονογραφικό τύπο που καθιερώθηκε στην κρητική ζωγραφική με πολλά όμως δυτικά δάνεια. Το έργο προέρχεται από αγορά.
Ο Άγιος Σπυρίδων Από το ναό της Αγίας Άννας (Ζάκυνθος)
Η παράσταση βρισκόταν στο βόρειο τοίχο, αριστερά από την πόρτα. Ο άγιος, που εικονίζεται όρθιος και μετωπικός, φοράει πολυσταύριο φαιλόνιο και ευλογεί με το δεξί χέρι. Στο πράσινο δάπεδο η επιγραφή: [ΧΕΙΡ] ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΛΛΕΡΓ[Η] ΑΨΙΕ’. Λείπει μεγάλο τμήμα της παράστασης. Θεωρείται ότι είναι το παλαιότερο χρονολογημένο έργο του Νικολάου Καλλέργη, αν και αμφισβητείται ότι είναι το πρώτο του έργο.
Ίδε ο Άνθρωπος Θύρα Ωραίας Πύλης από το ναό των Ταξιαρχών (Ζάκυνθος)
Ο Χριστός, όρθιος, ολόσωμος, με δεμένα τα χέρια κρατάει με το δεξί τον κάλαμο και κλίνει το γεμάτο περιπάθεια πρόσωπό του προς τα αριστερά. Φοράει λευκό περίζωμα και κόκκινο μανδύα, που αφήνει ακάλυπτο το στήθος και την κοιλιά του. Κάτω δεξιά με μαύρα γράμματα, επάνω στο πράσινο δάπεδο: ΑΨΛΒ ́(=1732) / ΧΕΙΡ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΛΛΕΡΓΙ. Το θέμα δεν είναι γνωστό στη βυζαντινή τέχνη. Δημιουργήθηκε με στοιχεία από το βυζαντινό τύπο της Άκρας Ταπείνωσης και το δυτικό «Ίδε ο Άνθρωπος» στη μεταβυζαντινή ζωγραφική το εισήγαγε ο Ηλίας Μόσκος το 1684, σε ένα έργο που δε σώζεται. Η νέα τεχνοτροπία –καθαρά ζακυνθινή- διαδίδεται σε όλα τα Επτάνησα κατά τη διάρκεια του 18ου αι., κυρίως σε μεγάλα βημόθυρα. Από άλλους ερευνητές έχει υποστηριχθεί ότι ο Ηλίας Μόσκος δεν είναι ο μοναδικός συντελεστής της διάδοσης του εικονογραφικού αυτού τύπου και ότι πρότυπο της παράστασης υπήρξε φλαμανδική χαλκογραφία. Η παράσταση συνδέεται επίσης με τους εικονογραφικούς τύπους του Εμπαιγμού και της Φραγγέλωσης..
Πηγές
- Ζωή Μυλωνά, Μουσείο Ζακύνθου, Υπουργείο Πολιτισμού-Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, Αθήνα 1998
- Γιάννης Ρηγόπουλος, Εικόνες της Ζακύνθου, Τόμος Β ́, Ιερά Μητρόπολις Ζακύνθου και Στροφάδων, εκδ. Επτάλοφος, Αθήνα 2006
- Στέλιος Λυδάκης, Οι Έλληνες Ζωγράφοι, Τόμος Γ ́, Μέλισσα
- Μ. Χατζηδάκης, Ε. Δρακοπούλου, Έλληνες Ζωγράφοι μετά την Άλωση (1450-1830), τόμος 2, ΙΝΕ, Αθήνα 1997
- https://www.openarchives.gr/pandektis