Ο Νικόλαος Δοξαράς (Καλαμάτα, 1706/1710 – Ζάκυνθος, 2 Μαρτίου 1775) ήταν Έλληνας ζωγράφος, γιος του επίσης ζωγράφου Παναγιώτη Δοξαρά και από τους πρωτεργάτες της Επτανησιακής Σχολής. Ο Νικόλαος Δοξαράς έζησε τα Επτάνησα, μεταξύ της Ζακύνθου, της Λευκάδας, της Κέρκυρας και της Κεφαλονιάς. Μετά το 1715 εγκαταστάθηκε με την πατρική οικογένεια στη Λευκάδα έως το 1722, οπότε έφυγε με τον πατέρα του για την Κέρκυρα. Μετά το θάνατο του τελευταίου (1729) έμεινε στη Βενετία έως το 1738, έτος επιστροφής του στη Λευκάδα, όπου νυμφεύθηκε τη Χρυσή Πανταζή Ψωμά και μπήκε στη στρατιωτική υπηρεσία των Βενετών. Το1729 κατατάχθηκε στον στρατό της Βενετίας. Υπό την προστασία του στρατάρχη κόμη Graf von der Schulenburg, πήγε στην Βενετία για να σπουδάσει στρατιωτικός μηχανικός και ζωγράφος. Το 1745 διορίστηκε αξιωματικός της Χωροφυλακής στην Κεφαλονιά. Από το 1753 έως το 1762 εργάστηκε για την διακόσμηση της «Ουρανίας» (οροφής) του ναού της Φανερωμένης της Ζακύνθου, για την οποία έχουν δημοσιευθεί τα σχετικά με τις οικονομικές σχέσεις του με την εκκλησία έγγραφα, με βοηθό τον Στέφανο Παζηγέτη. Η σειρά των ξύλινων πινάκων με τους προφήτες και τους ιεράρχες που στόλιζαν τους τοίχους, από τους οποίους σώθηκαν μετά την πυρκαγιά του 1953 μόνο εννέα προφήτεs, έχει αποδοθεί στον ιταλό βοηθό του Νικόλαου Δοξαρά, το Στέφανο Παζηγέτη κατ’ άλλους, ή ακόμη και στον Ιερώνυμο Πλακωτό. Η διακόσμηση αυτή καταστράφηκε στον σεισμό του 1953. Προσχέδια σώζονται στην Εθνική Πινακοθήκη και ένα μέρος, Το γενέσιον της Παναγίας φυλάσσεται στο Μουσείο Ζακύνθου. Ο Νικόλαος Δοξαράς φιλοτέχνησε επίσης την Ουρανία στην εκκλησία του Αγίου Μηνά στην Λευκάδα, αλλά και αυτό το έργο καταστράφηκε από μεταγενέστερη πυρκαγιά. Ο Νικόλαος Δοξαράς συνέχισε πιστός στην παράδοση του πατέρα του αντικαθιστώντας την βυζαντινή αγιογραφία με ιταλικής νοοτροπίας έργα. Η επίδρασή του ήταν σημαντική στην αλλαγή του προσανατολισμού της ελληνικής ζωγραφικής από την Ανατολή προς την Δύση.
Έργα: 1) Η Γέννηση της Θεοτόκου Από την ουρανία του ναού της Παναγίας της Φανερωμένης (Ζάκυνθος)
Τίτλος: Η Γέννηση της Θεοτόκου
Διαστάσεις: 313Χ209εκ.
Υλικά: Λάδι σε μουσαμά
Χρονολόγηση: μέσα 18ου αι.
Τόπος: Μουσείο Ζακύνθου
Οι παραστάσεις με τη Γέννηση, την Κοίμηση και τη Μετάσταση της Θεοτόκου κοσμούσαν την ξύλινη οροφή ( ουρανία ) της εκκλησίας της Φανερωμένης. Από το σεισμό του 1953 και την πυρκαγιά που ακολούθησε, σώθηκε μόνον η παράσταση με τη Γέννηση. Στην πολυπρόσωπη σύνθεση δεσπόζει η σκηνή του λουτρού του νεογέννητο. Μια θεραπαινίδα κάθεται και έχει στην αγκαλιά της το γυμνό Βρέφος. Άλλη αριστερά, με τα νώτα στο θεατή, μεταφέρει αγγείο με νερό. Κοντά της χάλκινη λεκάνη και πίσω άλλη γυναικεία μορφή. Δεξιά μια γυναίκα είναι γυρισμένη προς τη νεογέννητη Παναγία κρατώντας ύφασμα. Κοντά της ο Ιωακείμ παρακολουθεί τη σκηνή. Στο τελευταίο επίπεδο της παράστασης μια θεραπαινίδα φέρνει ένα κύπελλο στην αγία Άννα, που είναι ξαπλωμένη σε ψηλό κρεβάτι και στο πρώτο επίπεδο μια μικρή κοπέλα κάθεται στη σκάλα και κρατάει καλάθι με υφάσματα. Δεξιά της, στο σκαλοπάτι, μια γάτα. Στο βάθος τοξωτές στοές, κίονες επάνω σε ψηλές βάσεις και δυο φτερωτές κεφαλές μικρών αγγέλων. Το έργο θεωρήθηκε μέτριας τέχνης: «…η τέχνη του είναι κατ’ ουσίαν ιταλική και όχι πάντοτε καλής ποιότητος» , «…σε τρέχουσα ιταλική τεχνοτροπία, δε μαρτυρούν μεγάλη τέχνη» , «…το έργο παρουσιάζει σημαντικές αδυναμίες, α) σχεδιαστικές ατέλειες …β) περιττές κινήσεις…γ) έλλειψη φαντασίας… δ)περιορισμένες χρωματικές δυνατότητες», «αδεξιότητα στο σχέδιο, γλυκερός χρωματισμός και στεγνή έκφραση στα πρόσωπα, δείχνουν ζωγράφο μάλλον της σειράς» Έχει επισημανθεί όμως ότι το έργο αυτό έχει ενδιαφέρον ως προς το θέμα του επειδή υποκαθιστά την απεικόνιση του Παντοκράτορα της βυζαντινής παράδοσης με σκηνές από τη ζωή της Θεοτόκου, γεγονός που οφείλεται στην επίδραση της Αντιμεταρρύθμισης και της διδασκαλίας των Ιησουιτών. Επίσης έχει σημειωθεί θετικά η προσπάθεια για ένταξη του ανεκδοτολογικού στοιχείου στη θρησκευτική ζωγραφική, όπως η απεικόνιση του κοριτσιού με το καλάθι και της γάτας και η αρκετά πειστική οργάνωση του χώρου. Η παράσταση σώθηκε συμπτωματικά από τη σεισμοπυρκαγιά του 1953, επειδή είχε μεταφερθεί για συντήρηση στην Αθήνα.
Ο Νικόλαος Δοξαράς μαθητής του πατέρα του, μέτριος ζωγράφος με σχεδιαστικές αδυναμίες. Οι συνθέσεις με θέμα τη Θεοτόκο που ζωγράφισε στην ουρανία της Φανερωμένης υποκαθιστούν τον Παντοκράτορα της βυζαντινής παράδοσης και φανερώνουν την επίδραση της Αντιμεταρρύθμισης στους ορθόδοξους κύκλους.
Η Φανερωμένη ήταν το πρώτο μνημείο της Νεοελληνικής τέχνης που εκτέλεσε Έλληνας καλλιτέχνης για ορθόδοξο κοινό σε ελληνικό έδαφος σε καθαρό ρυθμό του ύστερου ιταλικού μπαρόκ. Η νοοτροπία του Ν. Δοξαρά και του Παζηγέτη(;) στο στυλ του ύστερου μπαρόκ μορφοποιεί την πνευματική ιδιοσυγκρασία των Επτανήσων προς τα ιταλικά πρότυπα, όχι μόνο στην εικαστική έκφραση, αλλά γενικότερα. Βεβαίως, εκδηλώνεται επαρχιακή τάση σε σύγκριση με τα αρχικά πρότυπα.
Πηγές – Βιβλιογραφία – Ιστότοποι
- Ζωή Μυλωνά, Μουσείο Ζακύνθου, Υπουργείο Πολιτισμού-Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, Αθήνα 1998
- Στέλιος Λυδάκης, Οι Έλληνες Ζωγράφοι, Τόμος Γ ́, Μέλισσα
- Γιάννης Ρηγόπουλος, Εικόνες της Ζακύνθου, Τόμος Β ́, Ιερά Μητρόπολις Ζακύνθου και Στροφάδων, εκδ. Επτάλοφος, Αθήνα 2006
- Μ. Χατζηδάκης, Ε. Δρακοπούλου, Έλληνες Ζωγράφοι μετά την Άλωση (1450-1830), τόμος 2, ΙΝΕ, Αθήνα 1997
- Νίκιας Λούντζης, Φανερωμένης της Ζακύνθου Προφήτες και Ζωγράφοι, Εκδόσεις Περίπλους, Αθήνα 1999
- Εθνική Πινακοθήκη Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Τέσσερις Αιώνες Ελληνικής Ζωγραφικής, Αθήνα 2000 3
- http://www.nationalgallery.gr
- http://www.wikipedia.gr
- http://www.openarchives.gr/pandektis
- http://www.benakimuseum.gr
- http://www.byzantinemuseum.gr