Ο Γ. Βαλέτας, στο βιβλίο του «Αναλύσεις Νεοελληνικών Κειμένων», 1967, μεταξύ άλλων αναφέρει και τα ακόλουθα για τα θέματα και τα χαρακτηριστικά της Επτανησιακής Σχολής:
- Επίδραση από τον Ευρωπαϊκό διαφωτισμό και την Ευρωπαϊκή, Ιταλική και Κρητική λογοτεχνία.
- Τα θέματα της επτανησιακής ποίησης: αγάπη για τη φύση, πατριδολατρία, ελευθερία και αγωνιστικότητα, πίστη στο Θεό, ο έρωτας στην πιο αγνή μορφή του.
- Η βαθύτερη αίσθηση της ζωής και η άμεση επαφή με την πραγματικότητα.
- Η υψηλή αντίληψη της τέχνης και η προσπάθεια του ανεβάσματός της σε υψηλότερες αισθητικές μορφές.
- Η πίστη στην αξία της δημοτικής γλώσσας και η ανεπιφύλακτη χρησιμοποίησή της σε όλα τα είδη του λόγου.
- Ο ιδεολογικός προοδευτισμός και η τάση προς έναν πραγματικό ιδεαλισμό, που τον διακρίνει η ευγένεια των συναισθημάτων και ο πλούτος των ιδεών.
- Η βαθύτερη γνωριμία με τις ξένες λογοτεχνίες και ο εμπλουτισμός της ανερχόμενης νεοελληνικής λογοτεχνίας με αριστουργηματικές μεταφράσεις τόσο από αυτές, όσο και από την αρχαία ελληνική λογοτεχνία (Όμηρος, κλπ).
Το 1824 στην Κέρκυρα ιδρύθηκε το πρώτο ελληνικό ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, η Ιόνιος Ακαδημία, με πρωτοβουλία του φιλέλληνα Άγγλου αρμοστή λόρδου Γκίλφορντ. Στην Ιόνιο Ακαδημία δίδαξαν επιφανείς λόγιοι της εποχής. Παράλληλα, στα Ιόνια νησιά καλλιεργήθηκαν και αναπτύχθηκαν πολύ η μουσική και η ζωγραφική.
Την Επτανησιακή Σχολή την εγκαινίασαν ορισμένοι ποιητές που έζησαν κυρίως στη Ζάκυνθο από τα μέσα του 1700 ως τις πρώτες δεκαετίες του 1800. Δεδομένου ότι οι ποιητές εκείνης της περιόδου έκαναν την εμφάνισή τους πριν από τον Διονύσιο Σολωμό, χαρακτηρίζονται ως προσολωμικοί.
Οι προσολωμικοί ποιητές με το έργο τους ετοίμασαν το έδαφος για να εμφανιστούν αργότερα, στα χρόνια της Επανάστασης, δύο κορυφαίες ποιητικές φυσιογνωμίες, όχι μόνο της Επτανησιακής, αλλά και ολόκληρης της νεοελληνικής ποίησης: ο Διονύσιος Σολωμός και ο Ανδρέας Κάλβος.
Οι σολωμικοί ποιητές έζησαν την εποχή του Διονύσιου Σολωμού και επηρεάστηκαν από το έργο του. Ο Σολωμός, προσηλωμένος στην ιδέα της τελειότητας, και επιδιώκοντας την απόλυτη ταύτιση των ποιητικών του απόψεων με την εκφραστική τους απόδοση, μας άφησε ένα έργο με τέτοια ποιότητα και καθαρότητα ποιητικού λόγου, που δίκαια κατέχει την πρώτη θέση στην νεοελληνική ποίηση.
Οι Μετασολωμικοί ποιητές έζησαν μετά τον Σολωμό, και επιδόθηκαν κυρίως σε μεταγλωττίσεις έργων αρχαίων Ελλήνων στην δημοτική, καθώς και σε μεταφράσεις συγχρόνων Ευρωπαίων λογοτεχνών. Από τους μετασολωμικούς ποιητές ξεχωρίζουν ο Γεώργιος Καλοσγούρος (1853-1902), που διακρίθηκε περισσότερο ως μεταφραστής, και μετέφρασε και ιταλικά ποιήματα του Σολωμού, και ο Λορέντζος Μαβίλης (1860-1912), άριστος τεχνίτης του σονέτου, ποιητής και ήρωας, που έπεσε στο Δρίσκο πολεμώντας για την απελευθέρωση της Ηπείρου.
Από τα άλλα λογοτεχνικά είδη που καλλιέργησαν οι Επτανήσιοι θα πρέπει να αναφερθούν ιδιαίτερα το κριτικό δοκίμιο, η μετάφραση ευρωπαϊκών έργων, και τα θεατρικά έργα.
Μεταγενέστερος της Επτανησιακής Σχολής ήταν ο Λευκαδίτης Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1824-1879), ο οποίος παράλληλα με την ποίηση ανέπτυξε και έντονη πολιτική δράση, και αγωνίστηκε για την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα. Ρομαντικός και αυθόρμητος, με χειμαρρώδη λόγο, απέδωσε σε πλατιές επικολυρικές συνθέσεις κατορθώματα αγωνιστών της Επανάστασης, αναπλάθοντας την ηρωική ατμόσφαιρα του Αγώνα.
Η Επτανησιακή Σχολή ξεχώριζε από την Αθηναϊκή Σχολή της ίδιας περιόδου ως προς τη γλώσσα, καθότι η Αθηναϊκή Σχολή της περιόδου εκείνης χρησιμοποιούσε ακόμη την καθαρεύουσα, και στους στόχους της. Ο επτανήσιοι λογοτέχνες της περιόδου εκείνης ήταν στενά δεμένοι με την ντόπια παράδοση και με την κρητική λογοτεχνία.
Κάθε σχολή, είτε για λογοτεχνία πρόκειται, είτε για άλλη τέχνη, προϋποθέτει έναν ηγέτη, ο οποίος αποτελεί το πρότυπο, και δημιουργεί τις παραμέτρους, μέσα στις οποίες θα κινηθούν οι οπαδοί της. Στην περίπτωση της Επτανησιακής Σχολής ηγέτης είχε αναδειχθεί ο Διονύσιος Σολωμός, όχι γιατί το επιδίωξε, αλλά γιατί με το ποιητικό του έργο έδωσε μια νέα κατεύθυνση, την οποία ακολούθησε η ευρύτερη ελληνική λογοτεχνία κατά τη διάρκεια του δέκατου ένατου αιώνα.
Η προαγωγή των εθνικών θεμάτων, η πρωτοτυπία, η ειλικρίνεια και η πνευματικότητα αποτελούν τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά των έργων της Επτανησιακής Σχολής.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι δύο πρώτες στροφές του ποιήματος του Διονύσιου Σολωμού «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» αποτελούν τον εθνικό μας ύμνο, την μελοποίηση του οποίου είχε κάνει ο Κερκυραίος μουσικοσυνθέτης Νικόλαος Μάντζαρος το 1828.
Όταν το 1865 ο βασιλιάς της Ελλάδας Γεώργιος επισκέφθηκε την Κέρκυρα, στην προκυμαία τον υποδέχθηκε η Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας, η οποία έπαιξε αποσπάσματα από τον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν».
Ο βασιλιάς Γεώργιος είχε ενθουσιασθεί τόσο από το άκουσμα του Ύμνου, που αποφάσισε με Βασιλικό Διάταγμα την καθιέρωση των ακόλουθων δύο πρώτων στροφών ως τον Εθνικό Ύμνο της Ελλάδας:
Σε γνωρίζω από την κόψη
του σπαθιού την τρομερή,
σε γνωρίζω από την όψη
που με βία μετράει τη γη.
Απ’ τα κόκαλα βγαλμένη
των Ελλήνων τα ιερά,
και σαν πρώτα ανδρειωμένη,
χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!